Đối với các tranh chấp thương mại hiện nay, ngoài con đường khởi kiện tại tòa án thì doanh nghiệp có thể lựa chọn giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại vì tính nhanh gọn, linh hoạt và bảo mật. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Nếu không nắm rõ, doanh nghiệp dễ rơi vào thế bị động hoặc mất quyền lợi chính đáng.
Bài viết này, công ty luật Đỗ Gia Việt sẽ giúp bạn hiểu rõ: trọng tài là gì, các nguyên tắc cơ bản được luật quy định, ưu nhược điểm so với tòa án, cùng các lưu ý quan trọng khi ký kết điều khoản trọng tài.
Trọng tài thương mại là gì?
Theo Luật trọng tài thương mại 2010 (có hiệu lực hiện hành) và các văn bản hướng dẫn mới nhất, trọng tài thương mại là một phương thức giải quyết tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại do các bên thỏa thuận. Trọng tài viên hoặc Hội đồng trọng tài sẽ đứng ra phán quyết vụ tranh chấp thay cho tòa án.
Phương thức này thường được các doanh nghiệp có yếu tố nước ngoài lựa chọn vì tính linh hoạt, tính bảo mật cao và phán quyết có giá trị chung thẩm, không bị kháng cáo.
Khi nào được giải quyết tranh chấp bằng trọng tài?
Không phải tranh chấp nào cũng có thể đưa ra trọng tài. Điều kiện bắt buộc:
- Phải có thỏa thuận trọng tài hợp lệ giữa các bên (ví dụ điều khoản trong hợp đồng).
- Tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại hoặc tranh chấp có ít nhất một bên tham gia là doanh nghiệp.
Thỏa thuận trọng tài có thể được ký trước hoặc sau khi phát sinh tranh chấp nhưng phải có văn bản rõ ràng.
Các nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài
Luật trọng tài thương mại quy định 7 nguyên tắc cơ bản mà mọi trọng tài viên, Hội đồng trọng tài và các bên phải tuân thủ:
Nguyên tắc 1: Tôn trọng quyền tự do thỏa thuận
Các bên có quyền tự do thỏa thuận lựa chọn:
- Trọng tài viên cụ thể.
- Trung tâm trọng tài.
- Quy tắc tố tụng.
- Nơi giải quyết tranh chấp.
Miễn là không trái quy định pháp luật, đạo đức xã hội. Đây là điểm khác biệt lớn so với tòa án, nơi thủ tục tố tụng bị ràng buộc chặt chẽ bởi luật tố tụng dân sự.
Nguyên tắc 2: Độc lập, vô tư, khách quan
Trọng tài viên phải độc lập, vô tư, không bị chi phối bởi bất kỳ bên nào. Nếu trọng tài viên bị phát hiện thiên vị hoặc có xung đột lợi ích, một bên có quyền yêu cầu thay đổi trọng tài viên.
Nguyên tắc 3: Bình đẳng quyền và nghĩa vụ
Các bên tranh chấp bình đẳng về quyền, nghĩa vụ và cơ hội đưa ra chứng cứ, lập luận. Hội đồng trọng tài phải đảm bảo mọi bên đều được phát biểu, trình bày.
Nguyên tắc 4: Giải quyết nhanh chóng, tiết kiệm
Một trong những ưu điểm của trọng tài là thủ tục linh hoạt, tiết kiệm thời gian và chi phí hơn tòa án. Luật quy định thời hạn ra phán quyết thường tối đa 6 tháng kể từ ngày thành lập Hội đồng trọng tài (trừ khi các bên thỏa thuận khác).
Nguyên tắc 5: Bảo mật thông tin
Quá trình giải quyết tranh chấp bằng trọng tài được bảo mật, không công khai hồ sơ, thông tin doanh nghiệp trừ khi các bên có thỏa thuận khác. Đây là lý do trọng tài rất được các công ty nước ngoài, các tập đoàn lớn ưa chuộng.
Nguyên tắc 6: Phán quyết trọng tài có giá trị chung thẩm
Phán quyết của Hội đồng trọng tài là cuối cùng, không bị kháng cáo, kháng nghị. Nếu bên thua kiện không tự nguyện thi hành, bên thắng kiện có quyền yêu cầu tòa án hỗ trợ cưỡng chế thi hành.
Nguyên tắc 7: Tự nguyện thi hành
Luật trọng tài thương mại khuyến khích các bên tự nguyện thi hành phán quyết. Việc thi hành phán quyết trọng tài tại Việt Nam hiện được pháp luật thừa nhận và bảo vệ.
Ưu điểm và hạn chế của giải quyết tranh chấp bằng trọng tài
Ưu điểm:
- Linh hoạt, thủ tục nhanh gọn, rút ngắn thời gian.
- Được quyền lựa chọn trọng tài viên có chuyên môn phù hợp.
- Tính bảo mật cao, không ảnh hưởng danh tiếng doanh nghiệp.
- Phán quyết có giá trị chung thẩm, tránh kéo dài tranh chấp.
Hạn chế:
- Chi phí trọng tài thường cao hơn án phí tòa án.
- Không phù hợp với một số tranh chấp đặc biệt (ví dụ tranh chấp lao động, hôn nhân gia đình…).
- Nếu thỏa thuận trọng tài không rõ ràng, có thể bị tòa án tuyên vô hiệu.
Ví dụ thực tế để dễ hiểu
Tình huống 1:
Doanh nghiệp A và B ký hợp đồng mua bán hàng hóa, có điều khoản quy định: “Mọi tranh chấp phát sinh sẽ do Trung tâm Trọng tài X giải quyết”. Khi xảy ra tranh chấp về chất lượng hàng, bên A không muốn ra tòa mà nộp đơn trực tiếp đến Trung tâm Trọng tài X để yêu cầu giải quyết.
Tình huống 2:
Doanh nghiệp C và D không ký thỏa thuận trọng tài. Khi xảy ra tranh chấp, một bên tự ý nộp đơn ra trọng tài. Trọng tài từ chối thụ lý vì không đủ điều kiện.
Qua đó, có thể thấy nguyên tắc “thỏa thuận trọng tài” đóng vai trò quyết định.
Kinh nghiệm thực tế cho doanh nghiệp khi muốn giải quyết tranh chấp bằng trọng tài
✅ Luôn soạn thảo điều khoản trọng tài rõ ràng trong hợp đồng, ghi rõ trung tâm trọng tài, quy tắc áp dụng.
✅ Nếu không có thỏa thuận trọng tài, sẽ mất quyền giải quyết bằng trọng tài.
✅ Nên chọn trọng tài viên có uy tín, chuyên môn phù hợp lĩnh vực tranh chấp.
✅ Khi phát sinh tranh chấp, cần chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, chứng cứ.
✅ Tham khảo ý kiến luật sư để tránh điều khoản vô hiệu.
Có nên thuê luật sư khi giải quyết tranh chấp bằng trọng tài?
Việc thuê công ty luật sư uy tín tại Hà Nội, chẳng hạn Văn phòng Luật Đỗ Gia Việt, sẽ giúp bạn:
- Tư vấn soạn thảo điều khoản trọng tài hợp lệ.
- Đại diện đàm phán, thu thập chứng cứ đầy đủ.
- Tránh rủi ro mất quyền lợi khi hồ sơ trọng tài bị trả lại.
- Hỗ trợ thi hành phán quyết nếu bên thua kiện cố tình chây ỳ.
Đây là bước bảo vệ doanh nghiệp khỏi rủi ro pháp lý và tiết kiệm chi phí, thời gian.
Nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài không chỉ là lý thuyết, mà là cơ sở pháp lý quan trọng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia. Muốn tận dụng ưu điểm nhanh gọn, bảo mật của trọng tài, doanh nghiệp cần hiểu rõ điều kiện, quy trình và tuân thủ đầy đủ quy định pháp luật.
Nếu bạn đang cần hỗ trợ đàm phán, soạn thảo hợp đồng, hoặc chuẩn bị hồ sơ trọng tài, đừng ngần ngại liên hệ văn phòng luật sư uy tín tại Hà Nội – Văn phòng Luật Đỗ Gia Việt, đội ngũ luật sư sẽ đồng hành cùng bạn trong mọi vụ việc.
