Với vai trò là luật sư tư vấn dân sự của Công ty Luật Đỗ Gia Việt, chúng tôi thường nhận được câu hỏi: “Người mất năng lực hành vi dân sự có phải đi tù khi vi phạm pháp luật không?”
Đây là vấn đề quan trọng, liên quan đến cả quyền con người, trách nhiệm hình sự và cơ chế bảo vệ các đối tượng yếu thế trong xã hội. Để trả lời chính xác, cần dựa vào cả Bộ luật Dân sự, Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng Hình sự và quy định liên quan đến giám định tâm thần.
Thế nào là người mất năng lực hành vi dân sự?
Theo Điều 22 – Bộ luật Dân sự 2015, một người được coi là mất năng lực hành vi dân sự khi:
- Do bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm không thể nhận thức, làm chủ hành vi;
- Có Kết luận giám định pháp y tâm thần;
- Và được Tòa án ra quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự.
Như vậy, người bị bệnh tâm thần, hoang tưởng, rối loạn tâm thần nặng… chỉ được công nhận mất năng lực hành vi dân sự sau thủ tục:
- Gia đình / tổ chức yêu cầu
- Giám định tâm thần
- Tòa án tuyên bố
Điều này rất quan trọng vì không phải ai bị bệnh cũng mặc nhiên được công nhận mất năng lực và không phải ai vi phạm pháp luật rồi mới đi giám định cũng được miễn trách nhiệm.
Người mất năng lực hành vi dân sự có phải đi tù không?
Câu trả lời là: ➡️ KHÔNG, nếu hành vi vi phạm pháp luật xảy ra trong thời điểm người đó mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi.
Theo Điều 21 Bộ luật Hình sự 2015, hành vi không phải chịu trách nhiệm hình sự khi:
“Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi thì không phải chịu trách nhiệm hình sự.”
Điều này có nghĩa:
- Nếu người đó gây ra hành vi phạm tội khi đang trong giai đoạn bệnh lý mất kiểm soát, và
- Được giám định kết luận như vậy thì họ không bị phạt tù.
Tuy nhiên, họ không được thả tự do, mà sẽ áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.
Họ có bị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh không?
Có.
Theo pháp luật hình sự, người mất năng lực hành vi dân sự trong thời điểm phạm tội sẽ bị áp dụng:
➡️ Biện pháp bắt buộc chữa bệnh (Điều 49 Bộ luật Hình sự).
Biện pháp này được áp dụng trong 2 trường hợp:
- Mất năng lực hành vi tại thời điểm phạm tội
- Mất năng lực hành vi sau khi phạm tội
Họ sẽ được đưa vào cơ sở chữa bệnh bắt buộc để:
- Điều trị
- Ổn định tâm lý
- Được giám sát đặc biệt
Việc điều trị không phải là hình phạt, nhưng hạn chế quyền tự do và quản lý rất chặt chẽ.
Nếu người mất năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại thì ai phải bồi thường?
Về trách nhiệm dân sự, Bộ luật Dân sự quy định rõ:
- Người giám hộ của người mất năng lực hành vi dân sự phải chịu trách nhiệm bồi thường thay (Điều 586 BLDS).
- Nếu người giám hộ không đủ khả năng tài chính, thân nhân của người gây thiệt hại có trách nhiệm liên đới trong phạm vi luật định.
Như vậy, dù không phải chịu trách nhiệm hình sự, nhưng thiệt hại mà người này gây ra vẫn phải được bồi thường đầy đủ.
Ví dụ:
- Đập phá tài sản
- Gây thương tích cho người khác
- Làm chết người
- Gây tai nạn giao thông
Gia đình hoặc người giám hộ phải đứng ra giải quyết trách nhiệm dân sự.
Trường hợp nào người bị bệnh tâm thần vẫn phải đi tù?
Đây là vấn đề rất nhiều người nhầm lẫn. Không phải ai “có bệnh” cũng được miễn tù.
Người mắc bệnh tâm thần VẪN BỊ ĐI TÙ nếu:
Họ phạm tội khi đang tỉnh táo, đủ năng lực nhận thức.
Ví dụ:
- Người có bệnh tâm thần nhẹ nhưng tại thời điểm phạm tội vẫn tỉnh táo.
- Người có tiền sử bệnh nhưng đang trong giai đoạn thuyên giảm.
- Người có hồ sơ bệnh nhưng không có kết luận “mất khả năng nhận thức” tại thời điểm gây án.
Họ giả vờ mất trí để trốn tránh trách nhiệm.
Cơ quan điều tra luôn yêu cầu:
- Giám định bắt buộc
- Giám sát trong cơ sở chuyên môn
Nên việc giả bệnh gần như không thể qua mặt.
Họ chỉ bị hạn chế năng lực hành vi (không phải mất hoàn toàn).
Hạn chế nhận thức khác với mất năng lực hoàn toàn.
Người hạn chế năng lực vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự.
Quy trình pháp lý khi người có dấu hiệu mất năng lực hành vi dân sự vi phạm pháp luật
Khi có hành vi nguy hiểm cho xã hội, cơ quan điều tra sẽ tiến hành:
Bước 1: Tạm giữ / tạm giam theo luật
Tùy mức độ vụ việc.
Bước 2: Trưng cầu giám định tâm thần
Bắt buộc trong mọi trường hợp có dấu hiệu bất thường.
Bước 3: Đánh giá năng lực nhận thức tại thời điểm phạm tội
Kết luận này quyết định:
- Trách nhiệm hình sự
- Việc áp dụng biện pháp chữa bệnh
- Khả năng bồi thường thiệt hại
Bước 4: Tòa án quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh (nếu đủ điều kiện)
Bước 5: Giải quyết dân sự
Người giám hộ phải bồi thường thiệt hại.
Gia đình người mất năng lực hành vi dân sự cần làm gì?
Tư cách là luật sư dân sự thuộc Công ty Luật Đỗ Gia Việt, tôi khuyến nghị gia đình nên:
Chuẩn bị đầy đủ hồ sơ bệnh án
Bao gồm:
- Sổ khám bệnh
- Kết luận bác sĩ
- Giấy ra viện
- Đơn thuốc kéo dài
- Báo cáo của địa phương
Đây là căn cứ quan trọng để trưng cầu giám định.
Nếu người bệnh có hành vi nguy hiểm, cần thông báo ngay cho chính quyền
Giúp đảm bảo an toàn cho cộng đồng và chính người bệnh.
Yêu cầu Tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự
Nếu bệnh nặng và kéo dài, gia đình cần làm:
- Đơn yêu cầu
- Giám định pháp y tâm thần
- Thủ tục tại Tòa án
Khi đó, pháp luật sẽ công nhận và bảo vệ người bệnh.
Gia đình phải cử người giám hộ hợp pháp
Người giám hộ sẽ chịu trách nhiệm:
- Quản lý người bệnh
- Bồi thường dân sự nếu người bệnh gây thiệt hại
- Làm việc với cơ quan điều tra hoặc chính quyền khi cần
Nhờ luật sư hỗ trợ ngay khi xảy ra vụ việc
Các vụ việc liên quan đến người mất năng lực hành vi dân sự thường phức tạp, cần luật sư có chuyên môn cao và kinh nghiệm thực tế để:
- Làm rõ tình trạng năng lực hành vi
- Giám định tâm thần đúng quy định
- Bảo vệ quyền lợi người bệnh
- Giảm trách nhiệm hình sự hoặc áp dụng biện pháp nhân đạo
- Giải quyết bồi thường dân sự hợp lý
Với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm, Công ty Luật Đỗ Gia Việt là một trong những công ty luật sư uy tín tại Hà Nội, văn phòng luật sư uy tín tại Hà Nội luôn sẵn sàng hỗ trợ bạn. Chúng tôi không chỉ mạnh về dân sự, hình sự, mà còn am hiểu lĩnh vực khác như luật sư tư vấn luật đất đai, thừa kế, tranh chấp, hợp đồng…
Nếu bạn đang gặp vướng mắc liên quan đến tình trạng mất năng lực hành vi dân sự hoặc cần luật sư đồng hành giải quyết vụ việc:
📞 Hotline tư vấn: 094.445.0105
📧 Email: luatdogiaviet@gmail.com
